Czym się zajmuje kierownik budowy?
Remont, rozbiórka lub przebudowa wymaga nadzoru, ale niekoniecznie wymaga kierownika budowy, który jest niezbędną osobą podczas wznoszenia nowego budynku bądź jego odbudowy. Co należy wiedzieć o funkcji kierownika? Czy istnieje możliwość rozpoczęcia budowy bez jego obecności?
Kim jest kierownik budowy?
To osoba fizyczna, która ma za zadanie nadzorować proces wznoszenia obiektu budowlanego bądź kontrolować przebieg prac związanych z odbudową, rozbudową bądź nadbudową nieruchomości. Kierownik budowy pełni samodzielną funkcję techniczną, co należy rozumieć jako umiejętność fachowej oceny wszelkich zjawisk technicznych i/lub samodzielnego rozwiązania zagadnień dotyczących kwestii architektoniczno-techniczno-organizacyjnych.
Pełnienie funkcji kierownika budowy wiąże się z tzw. samodzielną funkcją techniczną w budownictwie. W praktyce oznacza to, że taka osoba musi posiadać zarówno wiedzę teoretyczną, jak i praktyczne doświadczenie, które pozwolą jej na:
- Fachową ocenę wszelkich zjawisk technicznych na budowie, takich jak wybór technologii robót, kontrola jakości materiałów czy weryfikacja zgodności wykonania z projektem
- Samodzielne rozwiązywanie zagadnień i problemów technicznych, organizacyjnych i architektonicznych, które pojawiają się na każdym etapie realizacji inwestycji. Dotyczy to zarówno typowych czynności, takich jak ustalanie harmonogramów prac, jak i reagowania na nieprzewidziane zdarzenia – np. błędy projektowe, kolizje instalacji czy sytuacje awaryjne zagrażające bezpieczeństwu
Bardzo istotnym i obowiązkowym warunkiem wykonywania tej funkcji jest posiadanie odpowiednich uprawnień budowlanych. Uprawnienia te są wydawane przez właściwe organy samorządu zawodowego i potwierdzają, że dana osoba spełnia wszelkie wymogi formalne i merytoryczne niezbędne do kierowania robotami budowlanymi. Zakres uprawnień jest ściśle powiązany ze specjalnością techniczno-budowlaną – np. konstrukcyjną, architektoniczną, drogową, sanitarną czy telekomunikacyjną. Kierownik budowy może więc prowadzić prace wyłącznie w zakresie, w którym uzyskał uprawnienia.
W przypadku, gdy planowana inwestycja obejmuje różne branże i zakresy prac przekraczające kompetencje jednej osoby (np. obiekt zawiera zarówno część budowlaną, jak i instalacyjną czy drogową), inwestor jest zobowiązany do powołania kilku kierowników budowy o różnych specjalnościach, a każdy z nich odpowiada wtedy za określoną część przedsięwzięcia.
Warto wyraźnie zaakcentować, że nie każda osoba nadzorująca roboty budowlane lub prowadząca prace remontowe czy rozbiórkowe jest kierownikiem budowy w rozumieniu prawa budowlanego. Funkcja kierownika budowy wiąże się z nadzorem nad pełnowymiarowymi inwestycjami wymagającymi pozwolenia na budowę. W przypadku mniejszych robót (np. drobnych remontów, prostych przebudów czy rozbiórek) często wystarcza ustanowienie kierownika robót, inspektora nadzoru inwestorskiego lub osób pełniących inne funkcje techniczne, których kompetencje i zakres odpowiedzialności są węższe.
Jakie są obowiązki kierownika budowy?
Wszystkie obowiązki kierownika budowy mogą zostać podzielone na trzy etapy, które są uzależnione od aktualnego postępu realizowanych prac budowlanych. Przed rozpoczęciem budowy obowiązkiem kierownika jest odebranie planu i odpowiednie zabezpieczenie całego placu, w tym wszystkich znajdujących się tam obiektów, urządzeń technicznych oraz elementów środowiska przyrodniczego i kulturowego, które są objęte ochroną. Kierownik musi dopilnować, aby na terenie objętym zaplanowanymi pracami nie pojawiły się osoby nieupoważnione – zwykle jest to ogrodzenie i zamieszczenie znaków ostrzegawczych.
1. Obowiązki kierownika budowy przed rozpoczęciem robót
- Przejęcie i techniczny odbiór placu budowy – kontroluje zgodność przekazanych granic, stan infrastruktury (np. ogrodzenia, drogi dojazdowe, media tymczasowe), wykonuje dokumentację fotograficzną stanu wyjściowego i sporządza protokół przekazania
- Weryfikacja dokumentacji projektowej pod kątem kompletności, spójności oraz zgodności rozwiązań technicznych z warunkami lokalnymi (np. ukształtowaniem terenu, rodzajem gruntu, istniejącą infrastrukturą) i aktualnymi normami
- Organizacja i zabezpieczenie terenu budowy – zapewnienie zgodnego z przepisami ogrodzenia, wyznaczenie bram i dróg transportowych, oznakowanie placu tablicą informacyjną budowy, umieszczenie znaków ostrzegawczych oraz zabezpieczenie terenów zielonych, wodociągów, sieci energetycznych, chronionych drzew itp.
- Zorganizowanie zaplecza technicznego – przygotowanie zaplecza socjalno-materiałowego (baraki, magazyny, przenośne ubikacje), zapewnienie tymczasowych punktów przyłączeniowych (woda, prąd), rozmieszczenie kontenerów i stref składowania materiałów
- Zgłoszenie rozpoczęcia budowy do właściwego organu nadzoru budowlanego i uzyskanie potwierdzenia wpisu do dziennika budowy
2. Obowiązki kierownika budowy w trakcie robót
- Dbanie, aby roboty budowlane przebiegały zgodnie z przepisami, w tym z zachowaniem niezbędnych norm BHP
- Nadzorowanie postępu prac i analizowanie sposobu ich realizacji przez wykonawcę m.in. w zakresie zgodności z projektem budowlanym czy aktualnymi przepisami
- Zapewnienie geodezyjnego wytyczenia obiektu (choć sam kierownik budowy nie musi zatrudniać specjalisty do wykonania pomiarów)
- Dobranie odpowiednich materiałów budowlanych in. pod kątem właściwości, bezpieczeństwa czy możliwości ich wykorzystania w aktualnym projekcie – obowiązkiem kierownika budowy jest sprawdzenie certyfikatów, które potwierdzają jakość użytych wyrobów
- Prowadzenie dziennika budowy, co wiąże się z systematycznym sporządzaniem dokumentacji
- Poinformowanie inwestora i wstrzymanie robót w przypadku potencjalnego zagrożenia oraz kontakt z odpowiednimi organami
- Zgłoszenie inwestorowi konieczności wykonania prac ulegających zakryciu, które zostają poddane sprawdzeniu i/lub odbiorowi
3. Obowiązki kierownika budowy po zakończeniu robót
Po zrealizowaniu prac kierownik budowy ma obowiązek przygotować odpowiednią dokumentację powykonawczą oraz zgłosić obiekt budowlany do odbioru. W przypadku występowania wad muszą zostać usunięte – zwieńczeniem całego przedsięwzięcia jest przekazanie inwestorowi oświadczenia o zgodności wykonania obiektu zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz z projektem budowlanym, bądź warunkami pozwolenia na budowę.
Zobacz również: Obowiązki kierownika budowy
Uprawnienia kierownika budowy – jakie można wyróżnić?
Ukończenie studiów technicznych na kierunku budownictwo to nie wszystko, ale z pewnością jeden z pierwszych kroków w kierunku zdobycia tytułu kierownika budowy. Uprawnienia można uzyskać po zdaniu odpowiedniego egzaminu, który pozwala osiągnąć upragnione kwalifikacje.
Nie każdy kierownik budowy uzyskuje takie same uprawnienia – są one przyznawane wedle konkretnych specjalności m.in. architektonicznej, sanitarnej, mostowej, telekomunikacyjnej czy hydrotechnicznej. Zakres uzyskanych uprawnień jest uzależniony od wykształcenia i dotychczasowego doświadczenia.
Jak uzyskać uprawnienia do sprawowania funkcji kierownika budowy?
Wykształcenie kierunkowe:
- Ukończenie studiów magisterskich lub inżynierskich na odpowiednich wydziałach technicznych (najczęściej budownictwo, architektura, instalacje sanitarne itp.)
- W przypadku niektórych uprawnień wystarczy także tytuł technika budowlanego, lecz możliwości prowadzenia samodzielnych funkcji są wtedy bardzo ograniczone (zazwyczaj do prostych obiektów)
Praktyka zawodowa:
- Odbycie obowiązkowej, udokumentowanej praktyki zawodowej na budowie pod nadzorem uprawnionego inżyniera. Praktyka musi obejmować czynny udział przy realizacji robót budowlanych, a często także przy sporządzaniu dokumentacji projektowej (w zależności od specjalności).
Czas trwania praktyki: od 1,5 roku do 3 lat, w zależności od poziomu wykształcenia i rodzaju uprawnień.
Egzamin na uprawnienia budowlane:
Po spełnieniu wymogów formalnych kandydat zdaje egzamin przed Okręgową Komisją Kwalifikacyjną PIIB. Egzamin składa się z części pisemnej (testowej) oraz ustnej, obejmujących zagadnienia prawne, techniczne, praktyczne oraz znajomość najważniejszych przepisów i norm.
Dopiero po uzyskaniu pozytywnego wyniku i wpisaniu do centralnego rejestru możliwe jest pełnienie samodzielnych funkcji technicznych – w tym kierownika budowy.
Rodzaje uprawnień budowlanych kierownika budowy
Uprawnienia przydzielane są według specjalności i zakresu:
- Konstrukcyjno-budowlane – pozwalają na kierowanie budową i/lub projektowanie obiektów budowlanych różnych typów (mieszkalnych, przemysłowych, użyteczności publicznej)
- Instalacyjne w zakresie sieci, instalacji i urządzeń sanitarnych – umożliwiają kierowanie pracami przy instalacjach wodnych, kanalizacyjnych, gazowych, cieplnych czy wentylacyjnych (np. przy budowie oczyszczalni ścieków czy kotłowni przemysłowych)
- Instalacyjne w zakresie sieci, instalacji i urządzeń elektrycznych – upoważniają do nadzoru nad budową/przebudową infrastruktury elektrycznej i teletechnicznej
- Drogowe – dotyczą obiektów infrastruktury drogowej, np. dróg krajowych, autostrad, mostów czy wiaduktów
- Hydrotechniczne – dla robót związanych z regulacją rzek, budową wałów przeciwpowodziowych, portów, zbiorników wodnych
Od czego zależy zakres uprawnień?
- Poziom wykształcenia i profil studiów
- Zakres i długość odbytej praktyki
- Zdany egzamin (zakres specjalności i formy – projektowanie, wykonawstwo lub oba te zakresy)
Dodatkowe wymagania formalne:
- Członkostwo w odpowiedniej izbie samorządu zawodowego (PIIB lub IARP)
- Ubezpieczenie OC od odpowiedzialności zawodowej (obowiązek ustawowy)
- Dbanie o rozwój zawodowy – uczestnictwo w szkoleniach i kursach doszkalających
Kierownik budowy – zakres odpowiedzialności
W przypadku odpowiedzialności kierownika budowy należy wziąć pod uwagę fakt, że jest ona regulowana przez przepisy Kodeksu pracy i Prawa budowlanego. Co to oznacza?
- 283 U. z dn. 26 czerwca 1974 r. Kodeksu pracy mówi, że kierownikowi budowy grozi kara grzywny do 30 000 zł za nieprzestrzeganie przepisów związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy na budowie.
- 96. Prawa budowlanego oznajmia, że popełnienie czynów powodujących odpowiedzialność zawodową w budownictwie (np. dopuszczenie się występów lub wykroczeń, niespełnianie lub spełnianie niedbale własnych obowiązków, spowodowanie zagrożenia życia lub zdrowia, mienia, środowiska bądź znaczne szkody materialne wskutek popełnienia rażących błędów i niedociągnięć) zagraża kierownikowi budowy m.in. upomnieniem, koniecznością ponownego uzyskania uprawnień budowlanych czy zakazem wykonywania samodzielnej funkcji technicznej.
Najczęstsze przykłady naruszeń sankcjonowanych przez Kodeks pracy:
- Dopuszczenie osób nieprzeszkolonych lub nieuprawnionych do pracy na terenie budowy.
- Nieegzekwowanie stosowania środków ochrony indywidualnej.
- Zaniechanie prowadzenia ewidencji wypadków i zdarzeń niebezpiecznych.
- Brak nadzoru nad stanem technicznym maszyn, sprzętu i urządzeń budowlanych.
Najczęstsze przykłady naruszeń sankcjonowanych przez Prawo budowlane:
- Nieprowadzenie lub nierzetelne prowadzenie dziennika budowy
- Niezgodność wykonywanych robót z projektem budowlanym lub pozwoleniem na budowę
- Brak zgłoszenia inwestorowi i organom nadzoru budowlanego gotowości do odbioru prac zanikających i ulegających zakryciu
- Nieprzestrzeganie przepisów dotyczących ochrony środowiska i zabytków podczas prowadzenia prac
- Dopuszczenie do użytkowania obiektu bez wymaganych odbiorów końcowych lub bez formalnego pozwolenia
- Brak odpowiedniego zabezpieczenia placu budowy i nieprzestrzeganie przepisów o bezpieczeństwie publicznym
- Zatrudnianie nieuprawionych osób do wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie
- Zaniedbanie obowiązku bezzwłocznego powiadomienia odpowiednich organów o poważnych awariach lub katastrofach budowlanych
- Nieusunięcie stwierdzonych przez organy nadzoru budowlanego usterek lub brak reakcji na wydane decyzje administracyjne
- Brak współpracy z inspektorem nadzoru inwestorskiego oraz inwestorem w zakresie wymaganym przepisami prawa
Konsekwencje naruszeń
- Upomnienie lub nagana ze strony organów samorządu zawodowego
- Czasowy zakaz wykonywania funkcji kierownika budowy
- Utrata uprawnień budowlanych i konieczność ponownego przejścia procedury kwalifikacyjnej
- Odpowiedzialność materialna i konieczność pokrycia strat powstałych w wyniku rażących zaniedbań
- Odpowiedzialność cywilna wobec inwestora (roszczenia odszkodowawcze), a nawet karna, jeśli przekroczenie obowiązków skutkowało poważnym wypadkiem
Odpowiedzialność materialna
Kierownik budowy ponosi odpowiedzialność za prawidłowe gospodarowanie materiałami powierzonymi przez inwestora oraz za szkody powstałe w efekcie niewłaściwego prowadzenia prac. W praktyce może być pociągnięty do odpowiedzialności finansowej względem inwestora lub osób trzecich, jeśli jego zawinione działania lub zaniechania doprowadziły do strat lub uszkodzeń.
Przykłady:
- Wykonanie prac niezgodnych z projektem skutkujących wadami ukrytymi
- Brak odpowiedniego zabezpieczenia inwestycji, którego efektem są kradzieże, dewastacje, czy skażenia środowiska.
Odpowiedzialność wobec organów administracji budowlanej i nadzoru budowlanego
Kierownik może ponieść konsekwencje administracyjne w wyniku kontroli PINB (Powiatowego Inspektoratu Nadzoru Budowlanego) – np. nakaz natychmiastowego usunięcia usterek, wstrzymanie robót, a w skrajnych przypadkach nawet decyzja o rozbiórce obiektu lub cofnięciu pozwolenia na użytkowanie.
Każde zawinione przekroczenie obowiązków jest odnotowywane w dokumentacji samorządu zawodowego, co ma wpływ na reputację i dalszą działalność zawodową kierownika.